مقالات فرش

تاريخچه فرش ايران

قديمترين فرش دستبافت ايراني در سال ۱۹۴۹ در دومين مرحله كاوشهاي باستان شناس روسي، رودنكو در منطقه پازيريك كشف و به نام فرش پازيريك ناميده شد.

 رودنكو در كتابي كه به مناسبت اين اكتشافات در سال ۱۹۵۳ در روسيه منتشر كرد، درباره فرش مكشوفه توضيحات مفصلي نگاشت و آن را صراحتا كار ايران و قديمي ترين فرش ايراني در دنيا بيان نمود. او نوشت: “بدون اينكه بتوانيم به طور حتم بگوييم اين فرش كار كداميك از سرزمين هاي ماد-پارت(خراسان قديم) يا پارس است، تاريخ فرش مذكور و پارچه هايي كه در پازيريك كشف شد قرن پنجم و يا اوايل قرن چهارم پيش از ميلاد تشخيص داده مي شود.” سپس او اضافه مي كند: “تاريخ اين قالي از روي شكل اسب سواران معلوم مي شود. طرز نشان دادن اسبهاي جنگي كه به جاي زين قالي بر پشت آنها گسترانده اند و پارچه روي سينه اسب از مشخصات آشوريها مي باشد اما در روي فرش پازيريك ريزه كاريهاي مختلف و طرز گره زدن دم اسبها ، در نقوش برجسته تخت جمشيد نيز ديده مي شود.”
در زمان تسلط مغولها (قرن سيزدهم و چهاردهم ميلادي) قالي بافي به سطح بسيار رفيعي از زيبايي وتكنيك رسيد. شكوفايي اين صنعت شايد با حكومت غازان خان (۱۳۰۷-۱۲۹۵ ميلادي) مصادف بود.

 اما اوج قالي كلاسيك ايراني را كه از آن با رنسانس قالي ايران ياد مي شود زمان سلاطين صفوي (۱۷۲۲-۱۴۹۹ ميلادي) به ويژه زمان حاكميت شاه طهماسب اول (۱۵۸۷-۱۵۲۴ ميلادي) و شاه عباس كبير(۱۶۲۹-۱۵۸۷ ميلادي) ثبت كرده اند. از اين دوران حدود ۳۰۰۰ تخته فرش به يادگار مانده كه درموزه هاي بزرگ دنيا و يا در مجموعه هاي شخصي نگهداري مي شوند.

 در اين دوران در كنار قصرهاي پادشاهان كارگاههاي قالي بافي بناشد و مراكز گوناگون كه قبلا در تبريز ، اصفهان ، كاشان ، مشهد ، كرمان ، جوشقان ، يزد ، استرآباد ، هرات و ايالات شمالي نظير شيروان ، قره باغ و گيلان وجود داشتند توسعه و رونق بيشتري گرفتند.

 در همان زمان ، نقاشان و نگارگران بلندپايه طرحهاي خلاصه شده و تركيبي ترنج در وسط قالي و لچكها را در آن وارد كردند. يعني همان طرحي كه قبلا به زيباترين وضعي در قرن پانزدهم روي جلد كتابهاي ارزشمند به كار مي رفت.
با اشغال كشور بوسيله افغانها (۱۷۲۲-۱۷۲۱ ميلادي) اين صنعت و هنر رو به انحطاط گذاشت.

 در قرن نوزدهم قاليهاي ايراني ، بويژه فرشهاي نفيس ناحيه تبريز به اروپا راه يافتند. از سوي كشورهاي اروپايي نمايندگاني به تمام كشورهاي مشرق زمين گسيل شدند و با رقابت بسيار فشرده كليه فرشهاي كهنه و عتيقه را گردآوري كرده به قسطنطنيه كه هنوز هم مهمترين بازار قالي مشرق زمين بود فرستادند.
با به پايان رسيدن منابع فرشهاي كهنه ، شركتهاي انگليسي (زيگلر ۱۸۸۳ م) آمريكايي و آلماني به طور نامحدود اقدام به تاسيس كارگاههايي در تبريز ، سلطان آباد(اراك) ، كرمان كردند. اين روال تا جنگ جهاني اول كه توليد قالي به طور قابل توجهي افزايش يافته بود ادامه داشت.

 اولين فرش به احتمال زياد بوسيله افراد چادر نشين براي فرش كردن كف خاكي چادرشان بافته شده بود. ولي امكان اينكه فرش بوسيله مصريها، يا چينيها و يا حتي بوسيله افراد ديگر اختراع شده باشد است. و حتي امكان اينكه تمام اين مردم فرش را خودشان اختراع كرده باشند بدون اينكه با هم ارتباط و يا تماسي داشته باشند است.

ما مطمعاً هستيم كه فرش بافي به بالاترين حد خود در پنج قرن قبل از ميلاد رسيده بود. اين بوسيله باستان شناسان روسي رودنكو و گريازنوف در سال ۱۹۴۹ در دره پازيريك، تقريباً ۵۰۰۰ فوتي كوههاي التايي كشف شده و به نام فرش “گره دار” معروف است.

فرش پازيريك نمونه كمياب و زيبايي است كه با تكنيك بالا بافته شده است، فرش پازيريك كه ۲۴۰۰ يا ۲۵۰۰ سال از عمر آن ميگذرد در مقبره يخ زده رئيس سيتها در مغولستان كه بصورت بسيار خوب نگهداري شده بود پيدا شد.

در گذر تاريخ ايران صنعت و پيشه فرشبافي بصورت يك هنر و مهارت خاص درآمده است.

موقعي كه كوروش كبير در سال ۵۳۹ قبل از ميلاد كشور بابل را فتح كرد، صنعت و هنر فرش را به كشور خود معرفي كرد. گفته شده است كه در آرامگاه كوروش كه در پرسپوليس بخاك سپرده شده است، با گرانبهاترين فرشها پوشيده بود.